Τετάρτη 27 Μαρτίου 2013

Τὸ Μυστήριο τοῦ Εὐχελαίου


Τό εὐχέλαιο εἶναι ἕνα ἀπό τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, τό ὁποιο τελεῖται στόν ναό ἤ στο σπίτι γιά τήν ἴαση σωματικῶν καί ψυχικῶν ἀσθενειῶν. 
                                      

Η ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΥΧΕΛΑΙΟΥ

Ἡ σύσταση τοῦ εὐχελαίου, ὅπως καί τῶν ὑπόλοιπων μυστηρίων, ἀνάγεται στήν Καινή Διαθήκη καί μάλιστα τήν Καθολική Ἐπιστολή Ἰακώβου:
(κεφάλαιο ε´, στίχοι 14 -15).
Ἀσθενεῖ τις ἐν ὑμῖν; προσκαλεσάσθω τούς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας καί προσευξάσθω ἐπ' αὐτόν ἀλείψαντες αὐτόν ἐλαίῳ ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου· καί ἡ εὐχή τῆς πίστεως σώσει τόν κάμνοντα καί ἐγερεῖ αὐτόν ὁ Κύριος· κἄν ἁμαρτίας ἤ πεποιηκώς, ἀφεθήσεται αὐτῷ. 

(ἀπόδοση στήν νεοελληνική)

Εἶναι κάποιος ἀπό σᾶς ἄρρωστος; Νά προσκαλέσει τούς πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας νά προσευχηθοῦν γι' αὐτόν καί νά τόν ἀλείψουν μέ λάδι, ἐπικαλούμενοι τό ὄνομα τοῦ Κυρίου. Καί ἡ προσευχή πού γίνεται μέ πίστη θά σώσει τόν ἄρρωστο· ὁ Κύριος θά τόν κάνει καλά. Κι ἄν ἔχει ἁμαρτίες, θά τοῦ τίς συγχωρέσει.

Καθώς ἡ πρώτη μαρτυρία περί τοῦ εὐχελαίου συναντᾶται στήν Καθολική Ἐπιστολή Ἰακώβου, ἡ συγγραφή τῆς ἀκολουθίας τοῦ εὐχελαίου ἀποδόθηκε στόν ἅγιο Ἰάκωβο τόν ἀδελφόθεο, χωρίς ὄμως κάτι τέτοιο νά ἰσχύει στήν πραγματικότητα. Ἡ ἀπόδοση τῆς πατρότητας τῆς ἀκολουθίας τοῦ εὐχελαίου στόν ἅγιο Ἰάκωβο τόν ἀδελφόθεο ὀφείλεται καί στή συχνότατη μνεία τοῦ ὀνόματός τους στίς εὐχές, καθώς καί στήν παρεμβολή τροπαρίων πρός τιμήν του.               
                                               
                                                           

Η ΤΕΛΕΣΗ ΤΟΥ ΕΥΧΕΛΑΙΟΥ

Ἡ ἀκολουθία τοῦ εὐχελαίου τελεῖται "ἐν ἐκκλησίᾳ ἤ ἐν οἴκῳ". Στά ἀρχαῖα λειτουργικά βιβλία ὑπάρχουν εἰδικές εὐχές γιά τήν εὐλογία τοῦ ἐλαίου, ὥστε αὐτό νά ἀποκτήσει ἰαματική δύναμη. Οἱ ἁπλές αὐτές εὐχές ἐξελίχθηκαν μέ τόν καιρό σέ πλήρη ἀκολουθία, πού τελοῦνταν στό ναό μαζί μέ τή θεία λειτουργία, ὅπως καί ὅλα τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας . Και ἐάν μέν ὁ ἀσθενής ἦταν σέ θέση νά μετακινηθεῖ, παρευρίσκονταν κι ἐκεῖνος κατά τήν τέλεσή της. Διαφορετικά, μετά τό πέρας τῆς θείας λειτουργίας, οἱ ἱερεῖς μετέβαιναν στό σπίτι τοῦ ἀσθενῆ καί τόν ἔχριαν μέ τό ἁγιασμένο ἔλαιο.

Ἀργότερα ἡ ἀποδέσμευση τῆς ἀκολουθίας τοῦ εὐχελαίου ἀπό τή θεία λειτουργία ὁδήγησε στή γενίκευση της τελέσεώς της στά σπίτια. Σ' αὐτό συνετέλεσε καί ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Ἰακώβου "προσκαλεσάσθω τούς πρεσβυτέρους " ὁπότε ἐννοεῖται ἡ τέλεση τοῦ μυστηρίου στά σπίτια.

Ἡ ἀκολουθία τοῦ εὐχελαίου τελεῖται "εἰς ἴασιν ψυχῆς τε καί σώματος ". Σύμφωνα μέ τή διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας, ἡ σωματική ἀσθένεια θεωρεῖται ὡς ὁ πικρός καρπός τῆς ἁμαρτίας. Ὁποιαδήποτε ἀσθένεια, ὡς διαταραχή τῆς ἁρμονικῆς λειτουργίας τοῦ σώματος, ὀφείλεται σέ πνευματικά αἴτια καί κυρίως στή διαταραχή τῶν σχέσεων τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό. Ἡ παράβαση, συνεπῶς, τοῦ θείου νόμου ἔχει συνέπειες καί στήν ἴδια τήν ὑγεία μας.

Στά ἱερά κείμενα δέν παρουσιάζεται μόνο ἡ στενή σύνδεση τῆς ἀσθένειας μέ τήν ἁμαρτία ἀλλά συγχρόνως ὑποδεικνύεται καί ὁ τρόπος τῆς θεραπείας: ἡ εἰλικρινής μετάνοια καί ἡ ἐπιστροφή στόν Θεό. Δέν εἶναι σπάνια καί τά περιστατικά, κατά τά ὁποῖα καί οἱ ἴδιοι οἱ γιατροί ὁμολογοῦν ὅτι παρίσταται ἀνάγκη ἀντιμετωπίσεως διαφόρων ἀνιάτων κυρίως, ἀσθενειῶν καί διά πνευματικῶν μέσων τῆς χάριτος . Αὐτά διεγείρουν στόν ἀσθενῆ τήν ἀπαραίτητη μετάνοια καί τήν ἀνάκτηση τῆς εἰρηνικῆς κοινωνίας μέ τόν Θεό.

Συχνά οἱ βαρειές σωματικές παθήσεις καταδεικνύουν τήν εἰδική μέριμνα τῆς φιλανθρωπίας καί τῆς παντοδυναμίας τοῦ Θεοῦ στόν ἀσθενῆ ἄνθρωπο. Αὐτές οἱ παθήσεις θεραπεύονται εἴτε μέ τήν ἐπίκληση τῆς θείας βοηθείας εἴτε μέ τή χρησιμοποίηση , παράλληλα πρός τά φυσικά μέσα τῆς ἰατρικῆς ἐπιστήμης, καί τῶν ὑπερφυσικῶν μέσων τῆς θείας χάριτος διά τῶν σχετικῶν μυστηρίων, ὅπως τοῦ εὐχελαίου.

                                                           
                                             

ΤΑ ΟΡΑΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΥΧΕΛΑΙΟΥ

Ἡ ἀκολουθία τοῦ εὐχελαίου, ὅπως συνήθως τελεῖται σήμερα, ἀποτελεῖται ἀπό διάφορα λειτουργικά στοιχεῖα: εἰρηνικά καί ἁγιάστική εὐχή τοῦ ἐλαίου, ἑπτά ζεύγη βιβλικῶν ἀναγνωσμάτων (ἀποστολικά καί εὐαγγελικά) μέ ἰσάριθμες αἰτήσεις καί εὐχές καί τέλος ἱλαστική (συγχωρητική) εὐχή γιά τούς παρευρισκομένους.

Γιά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου τοποθετεῖται πάνω σέ κάποιο τραπέζι τό εὐαγγέλιο, μικρή εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, κανδήλα ἀναμμένη καί δοχεῖο μέ ἀλεύρι, στό ὁποῖο ἀνάβονται ἑπτά κεριά.

Ἡ κανδήλα πρέπει νά εἶναι καθαρή καί νά τοποθετεῖται στό κέντρο τοῦ τραπεζιοῦ μαζί μέ μιά εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ. Στήν κανδήλα μέσα τοποθετεῖται ἁγνό λάδι, ἔνδειξη καθαρῆς καί ὁλοπρόθυμης προσφορᾶς στόν Θεό. Τό λάδι δέν ὑπῆρξε γιά πολλούς ἀνθρώπους μόνο βασικό εἶδος διατροφῆς, ἀλλά καί πολύτιμο φάρμακο. Γι' αὐτό καί ὁ καλός Σαμαρείτης στήν ὁμώνυμη παραβολή (Εὐαγγέλιον κατά Λουκᾶν) περιποιεῖται στοργικά τόν τραυματία ρίχνονας στίς πληγές του λάδι. Ἡ θεραπευτική, μαγική ἤ συμβολική χρήση τοῦ λαδιοῦ εἶναι εὐρύτερα διαδεδομένη σέ πολλούς λαούς καί θρησκεῖες.

Ἄλλο, ὅμως, τό ἔλαιο τοῦ εὐχελαίου. Οὔτε ἡ θεραπευτική χρήση τοῦ ἐλαίου, οὔτε ἡ μαγική χρήση του σέ ἀρχαίους λαούς, οὔτε ἡ θρησκευτική του χρήση στή λατρεία τῆς Π. Διαθήκης, μειώνει τήν ἀξία τοῦ χριστιανικοῦ αὐτοῦ μυστηρίου. Γενικά, τό ἔλαιο, χρησιμοποιούμενο στή θ. λατρεία, ἐκλαμβάνεται ὡς σύμβολο τοῦ θείου ἐλέους, τῆς πνευματικῆς δύναμης καί τῆς ἄφθονης παροχῆς στούς πιστούς τῶν δωρεῶν τοῦ Θεοῦ. Μέ ἄλλα λόγια, τό ἔλαιο, μετά τίς εὐχές τῶν ἱερέων, δέν εἶναι πιά κοινό λάδι· ὅπως καί στή βάπτιση: τό νερό τῆς κολυμβήθρας, μετά τίς εὐχές τοῦ λειτουργοῦ, δέν εἶναι πιά κοινό νερό.

Στό τέλος τῆς ἀκολουθίας γίνεται ἡ χρίση μέ τό ἁγιασμένο ἔλαιο. Συνήθως χρίεται σταυροειδῶς τό μέτωπο, τό σαγόνι, οἱ δύο παρειές καί τά χέρια μέσα στήν παλάμη καί στό ἐξωτερικό τους μέρος. Μ' αὐτή τή χρίση, ζητοῦμε ἀπό τόν Κϋριο νά θεραπεύσει τό πνεῦμα, τίς σκέψεις καί ὁλόκληρο τόν ἐσωτερικό κόσμο. Ἀκόμη, νά δίνει δύναμη σ' ἐκεῖνα τά μέλη τοῦ σώματος μέ τά ὁποῖα κάνουμε τίς περισσότερες πράξεις· τά χέρια εἶναι τά μέλη πού ἐκτελοῦν τίς ἐντολές τοῦ μυαλοῦ μας.

Δέν εἶναι ἐπισης ἄτοπο, σέ περίπτωση ἀσθενείας , νά χρείεται, ἐάν εἶναι δυνατό, καί τό μέλος πού πάσχει. Ἡ χρίση τῶν ἄλλων προσώπων ἤ μελῶν τῆς οἰκογενείας, πού ἦταν ἀπόντα κατά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου, μπορεῖ νά γίνει καί ἀπό κάποιο λαϊκό χριστιανό, μετά τήν ἀποχώρηση τοῦ ἱερέα. Ἡ χρίση ἀποτελεῖ τό ὁρατό καί αἰσθητό σημεῖο τοῦ μυστήριου τοῦ εὐχελαίου.

Στό δοχεῖο μέ τό ἀλεύρι ἀνάβουμε ἑπτά κεριά. Πρόκειται γιά ἐκσυγχρονισμό ἑνός παλιοῦ ἐθίμου, σύμφωνα μέ τό ὁποῖο χρησιμοποιοῦσαν σιτάρι. Τό σιτάρι ἦταν ἕνας εἶδος πού ὑπῆρχε σέ ὄλα τά σπίτια τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, ὅπως σήμερα τό ἀλεύρι πού τό ἀντικατέστησε. Σήμερα μέ τό ἀλεύρι αὐτό κατασκευάζουν πρόσφορο γιά τή θ. λειτουργία· ἔτσι εἶναι καλό νά ἐπακολουθεῖ καί τό μυστήριο τῆς θ. εὐχαριστίας. Τό ἀλεύρι δέν συμβολίζει κάτι ἰδιαίτερο· πρόκειται γιά ὑλικό, ἁπλό καί κατάλληλο γιά τή σταθεροποίηση τῶν ἑπτά κεριῶν. Ὁ ἀριθμός ἑπτά εἶναι συμβολικός "εἰς τύπον τῶν χαρισμάτων τοῦ ἁγίου Πνεύματος", ὅπως ἐξηγεῖ ὁ ἅγιος Συμεών Θεσσαλονίκης.
                                                          
                                                              
ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ ΤΟΥ ΕΥΧΕΛΑΙΟΥ

Μέ τό μυστήριο τοῦ εὐχελαίου ἔχουν συνδεθεῖ ὁρισμένες παρεξηγήσεις, ἐνστάσεις ἤ δεισιδαιμονίες.

Καί πρῶτα ἀπ' ὅλα, ὁρισμένοι θεωροῦν ὅτι μέ τήν ἱλαστική (συγχωρητική ) εὐχή τοῦ εὐχελαίου ἀναπληρώνουν τήν ἐξομολόγηση, πού δέν κάνουν γιά διάφορους λόγους. Πρέπει, λοιπόν, νά ἐπισημάνουμε ὅτι κάθε μυστήριο ἔχει τή δική του ἀξία κανένα δέν ὑποκαθιστᾶ τό ἄλλο. Ἡ συμμετοχή σέ ὅλα τά μυστήρια καί, γενικότερα στό σύνολο τῆς λειτουργικῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας ἐξασφαλίζει στούς πιστούς τή χάρη τοῦ Θεοῦ καί τήν ἐν Χριστ ῷ σωτηρία.

Μέ τή συγχωρητική εὐχή πού διαβάζει στόν ἐξομολογούμενο ὁ ἱερέας στό τέλος τῆς ἐξομολόγησής του ζητᾶ ἀπό τόν Θεό νά συγχωρήσει τίς ἁμαρτίες γιά τίς ὁποῖες ἐκεῖνος μετανόησε καί τίς ὁποῖες ἤδη ἔχει ἐξομολογηθεῖ. Μέ τήν ἱλαστική συγχωρητική εὐχή τοῦ εὐχελαίου, ζητοῦμε ἀπό τόν Θεό νά θεραπεύσει τόν ἄρρωστο τήν ἀσθένειά του, ἀκόμη καί ἐάν ἡ αἰτία της εἶναι ἡ ἁμαρτία, γιά τήν ὁποία στό μεταξύ ἐκεῖνος μετανόησε καί ἐξομολογήθηκε. Στό εὐχέλαιο, δηλαδή, ζητοῦμε τήν ἐνίσχυση τῆς ἀδυναμίας μας. Ἡ συγχωρητική εὐχή τοῦ εὐχελαίου δέν καταργεῖ τήν ἐξομολόγηση ἀλλά τή συμπληρώνει ἐπαναδιατυπώνει τό αἴτημα τῆς ἄφεσης τῶν ἁμαρτιῶν.

Μιά ἄλλη παρεξήγηση συμβαίνει μέ τό ἀλεύρι, πού χρησιμοποιεῖται για τή στήριξη τῶν κεριῶν. Ὁρισμένοι πιστοί δέν ἀρκοῦνται στή χρίση μέ τό ἁγιασμένο ἔλαιο, ἀλλά ζητοῦν καί ἀλεύρι γιά διάφορες χρήσεις: νά τό βάλουν κάτω ἀπό τό μαξιλάρι τοῦ παιδιοῦ τους, γιά νά δείξει ὁ Θεός τό τυχερό τους ἤ γιά νά φύγει τό κακό ἀπό τό σπίτι ἤ γιά νά τό ἀραιώσουν μέ νερό καί νά τό πιεῖ ὁ ἀσθενής. Ἐπειδή τά παραπάνω ἐγγίζουν τή δεισιδαιμονία, πρέπει νά τονίσουμε ὅτι τό μυστήριο ὀνομάζεται εὐχέλαιο καί ὄχι "εὐχάλευρο" . Ἐκεῖνο πού ἁγιάζεται εἶναι τό λάδι καί ὄχι τό ἀλεύρι. Τό τελευταῖο χρησιμοποιεῖται μόνο γιά πρακτικούς λόγους. Θά μποροῦσε καί νά μήν ὑπάρχει. Χωρίς ἀλεύρι μπορεῖ νά τελεστεῖ τό μυστήριο τοῦ εὐχελαίου· χωρίς λάδι δέν γίνεται. Ἁπλά ἐκεῖνο πού μπορεῖ νά γίνει, ὅπως καί γίνεται ἄλλωστε, εἶναι νά κατασκευάζεται πρόσφορο γιά τή θεία λειτουργία μέ τό ἀλεύρι τοῦ εὐχελαίου. Ὁποιαδήποτε ἄλλη χρήση του, ξεφεύγει ἀπό τό ὀρθό.

Ὑπάρχει καί μιά ἄλλη παρεξήγηση, πού συνιστᾶ σύγχυση τοῦ σκοποῦ τοῦ εὐχελαίου. Πολλοί ζητοῦν εὐχέλαιο γιά νά ἐγκαινιάσουν τό καινούργιο τους σπίτι ἤ τό κατάστημα. Παραπάνω περιγράψαμε μέ σαφήνεια τόν σκοπό τοῦ εὐχελαίου: ἡ θεραπεία σωματικῶν καί ψυχικῶν ἀσθενειῶν. Εἶναι ξεκάθαρο. Γιά τά σπίτια, τά καταστήματα, τά ὀχήματα καί ὅλα τά ὑπόλοιπα ὑπάρχουν οἱ ἀντίστοιχες ἁγιαστικές πράξεις. Ἀκόμη, δέν εἶναι καί λίγοι ἐκεῖνοι πού ζητοῦν ἀπό τόν ἱερέα νά τελέσει ἁγιασμό καί εὐχέλαιο μαζί, πράγμα πού δείχνει σύγχυση καί παρεξήγηση. Λές καί χρειάζεται περισσότερες ἀπό μία ἁγιαστικές πράξεις γιά νά ζητήσουμε τή χάρη τοῦ Θεοῦ.

Ἕνα ἐρώτημα πού συνδέεται μέ τήν τέλεση τοῦ εὐχελαίου, εἶναι ἐάν μποροῦμε νά χρίουμε μέ τό ἁγιασμένο ἔλαιο τοῦ εὐχελαίου τά ἀβάπτιστα βρέφη. Εἶναι γνωστό ὅτι τό βάπτισμα ἀποτελεῖ τήν προϋπόθεση συμμετοχῆς καί στά ὑπόλοιπα μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας. Συνεπῶς, κάποιος πού δέν ἔχει βαπτιστεῖ δέν μπορεῖ οὔτε νά κοινωνήσει, οὔτε νά χρισθεῖ στό εὐχέλαιο. Ἀντίθετα, ἕνα βαπισμένο παιδί, ἀκομη κι ἄν βρίσκεται σέ βρεφική ἡλικία, ὁπότε στερεῖται τῶν ἁμαρτιῶν τῶν μεγάλων γιά τίς ὁποῖες ζητεῖται ἡ ἄφεση, μπορεῖ νά λάβει τόν ἁγιασμό τοῦ εὐχελαίου.

Τέλος, μιά ἄλλη παρεξήγηση συνδέεται μέ τήν ἀντίληψη ὅτι τό εὐχέλαιο ἀφορᾶ τούς ἑτοιμοθάνατους καί ὅσους γενικά βρίσκονται στήν τελική φάση τῆς ἀσθένειάς τους. Αὐτή ἡ ἀντίληψη καλλιεργήθηκε κυρίως μεταξύ τῶν ὀρθοδόξων Ρώσων μᾶλλον ἀπό ἐπιρροή τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας. Παρατηρεῖται καί σέ μᾶς, ἄν καί σπάνια, μιά ἀποφυγή τελέσεως τοῦ εὐχελαίου ἀπό τό φόβο μήπως προκληθεῖ ἤ ἐπισπευσθεῖ ὁ θάνατος τοῦ ἀσθενῆ. Ὁ φόβος αὐτός, ὅμως, εἶναι ἀδικαιολόγητος. Οἱ συγγενεῖς φοβοῦνται νά τό ποῦν στόν ἀσθενῆ. Ὁ ἀσθενής φοβᾶται να τό ζητήσει. Τό εὐχέλαιο εἶναι γιά τήν ὑγεία καί τή ζωή. Γιά ὑγεία καί ζωή μιλοῦν ὅλες οἱ αἰτήσεις καί οἱ εὐχές τοῦ μυστηριου.

Τέλος, εἶναι δυνατό νά διατυπωθεῖ καί μία ἔνσταση: γιατί δέν θεραπεύει παντοτε; τό μυστήριο τοῦ Εὐχελαίου δέν συστάθηκε γιά νά καταργεῖ κάθε ἀσθένεια, τόν θάνατο καί τήν ἰατρική ἐπιστήμη. Πολλές φορές φέρνει ἔμμεση θεραπεία. Ἄλλωστε, ἡ θεραπεία ἐξαρτᾶται ἀπο τήν πίστη τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ἴδια χάρη παρέχεται σέ ὅλους, ὅλοι ὅμως δέν θεραπεύονται. Ἡ θεραπεία μπορεῖ νά μήν εἶναι πάντοτε γιά τό εὐρύτερο συμφέρον τοῦ ἀνθρώπου. Παραμένει γιά νά παιδαγωγήσει ἴσως τόν ἀσθενή καί νά τόν ὁδηγήσει μέ βεβαιότητα στήν ἐν Χριστῷ σωτηρία· ὁποτε καί πάλι ἐπιτυγχάνεται ὁ ἀπώτερος σκοπός τοῦ μυστηρίου.

                                                        
Η ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΕΥΧΕΛΑΙΟΥ

Ἀπ' ὅλα ὅσα ἐκτέθηκαν παραπάνω συνοπτικά, γίνεται ἀντιληπτή ἡ ἀξία τοῦ μυστηρίου τοῦ εὐχελαίου. Ἡ ἀξία αὐτή δέν εἶναι μόνο μυστηριακή ἤ λειτουργική. Τό εὐχέλαιο ἔχει καί ἀξία παιδαγωγική.

Τά ἁγιογραφικά ἀναγνώσματα (ἀποστολικά καί εὐαγγελικά), οἱ αἰτήσεις καί οἱ εὐχές ἀσκοῦν εὐεργετική ἐπίδραση τόσο στόν ἴδιο τόν ἀσθενῆ ὅσο καί στό περιβάλλον του. Ὅπως παρατηρήθηκε πολύ εὔστοχα, μέ τό εὐχέλαιο ἐπιτελεῖται ἕνα εἶδος οἰκογενειοθεραπείας.

Ἀκόμη καί ἐάν δέν συντρέχει λόγος σοβαρῆς ἀσθένειας ἡ τέλεση τοῦ εὐχελαίου εἶναι ἐπιβεβλημένη. Πρῶτον· ἐκτός ἀπό μιά σοβαρή ἀσθένεια, ἐνδέχεται νά ὑπάρχει καί κάποια ἄλλη, λανθάνουσα, πού ἐνδεχομένως δέν ἔδωσε συμπτώματα γιά νά γίνει ἄμεσα ἀντιληπτή. Καί δεύτερον ὑποδεικνύεται στούς πιστούς μιά ἄλλη διάσταση ἀντιμετώπισης τῆς ἀσθένιας. Ἐκτιμᾶται ἀπ' τούς μετέχοντες στό μυστήριο τό ἀγαθό τῆς ὑγείας καί ὑποδεικνύεται ἕνας ἄλλος τρόπος ἀντιμετώπισης τῆς ἀσθένειας: ἡ πνευματικότητα. Ὁ ἀσθενής καί οἱ συμπάσχοντες οἰκεῖοι του καλοῦνται νά βαστάσουν μέ καρτερία καί ὑπομονή τήν προκείμενη σωματική δοκιμασία. Ἀκόμη δέ, καί στήν περίπτωση πού αὐτή παραμένει ἀνίατη, ἀναδεικνύεται ἡ πρός τόν Θεό ἐλπίδα καί ἀφοσίωση τοῦ ἀσθενῆ, ὁ ὁποῖος ὁδηγεῖται μέ πλήρη ἐμπιστοσύνη καί ἀγάπη πρός τόν Θεό σέ εἰρηνικό χριστιανικό τέλος τῆς παρούσας βιοτῆς του, πράγμα πού ἀποτελεῖ καί ἕνα ἀπό τά βασικά λειτουργικά αἰτήματα τοῦ εὐχελαίου.

Τέλος, ἡ τέλεση τοῦ εὐχελαίου στό σπιτι δίνει μιά καλή εὐκαιρία ἐπικοινωνίας τοῦ ἱερέα μέ τά μέλη τῆς οἰκογένειας. Αὐτή, ἐκτός ἀπό τόν μυστηριακό της χαρακτήρα, μπορεῖ νά ἐπεκταθεῖ καί σέ ἀνθρώπινο ἐπίπεδο, γεγονός πού θά βοηθήσει τούς συμμετέχοντες, ἰδιαίτερα τά παιδιά καί τούς νέους, σέ μιά στενότερη ἐπαφή μέ τή λειτουργική ζωή τῆς Ἐνορίας καί τίς διάφορες δραστηριότητές της. Τό λιγότερο: θά δώσει μιά πολύτιμη, ἴσως πρωτόγνωρη, ἐμπειρία ἀκόμη καί σέ πιστούς πού ἀπέχουν ἀπό τή λειτουργική ζωή τῆς Ἐκκλησίας.


                                                 

Δευτέρα 25 Μαρτίου 2013

Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ π. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΟΡΜΠΑΡΑΚΗΣ



«Πανηγύρι της πίστης και της λευτεριάς» κατά τον ποιητή η 25η Μαρτίου. Ημέρα που καλούμαστε να θυμηθούμε τους αγώνες που έκαναν οι ηρωϊκοί προγονοί μας, προκειμένου να αποτινάξουν τη για 400 χρόνια σκλαβιά των Τούρκων. Ιερό ορόσημο η ημέρα, αφού θεωρείται η απαρχή για την απόκτηση της εθνικής μας ελευθερίας. Είναι όμως και ημέρα που περισσότερο καλεί εμάς τους πιστούς, οι οποίοι βλέπουμε το βάθος των γεγονότων, όχι απλώς να θυμηθούμε κάτι ή και να παραδειγματιστούμε από κάτι, αλλά να συμμετάσχουμε στο σπουδαιότερο γεγονός που πραγματοποιήθηκε ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία: τη σάρκωση του Υιού και Λόγου του Θεού μέσα στην Παναγία. Κι αν η μία εορτή είναι σπουδαία λόγω της απαρχής της εθνικής μας ελευθερίας, η άλλη, του Ευαγγελισμού, είναι σπουδαιοτάτη εορτή, λόγω της απαρχής της υπαρξιακής και αιώνιας σωτηρίας μας.

Το απολυτίκιο της ημέρας μας βοηθάει στην προσέγγιση του νοήματος της εορτής, οπότε αυτό θα σχολιάσουμε δι’ ολίγων στη συνέχεια.
«Σήμερον της σωτηρίας ημών το κεφάλαιον και του απ’ αιώνος μυστηρίου η φανέρωσις. Ο Υιός του Θεού υιός της Παρθένου γίνεται και Γαβριήλ την χάριν ευαγγελίζεται. Διό και ημείς συν αυτώ τη Θεοτόκω βοήσωμεν  Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά Σου».
(Σήμερα ανακεφαλαιώνεται η σωτηρία μας και φανερώνεται το προαιώνιο μυστήριο. Ο Υιός του Θεού γίνεται υιός της Παρθένου Μαρίας και ο αρχάγγελος Γαβριήλ εξαγγέλλει χαρμόσυνα τη χάρη αυτή. Για το λόγο τούτο κι εμείς μαζί με αυτόν ας φωνάξουμε δυνατά στη Θεοτόκο: Χαίρε Συ που είσαι γεμάτη από τη χάρη του Θεού. Ο Κύριος είναι μαζί Σου).

Το πρώτο σημείο που μας επισημαίνει το απολυτίκιο είναι το πώς πρέπει να στεκόμαστε απέναντι στη Θεοτόκο. Καλούμαστε να τη δούμε γεμάτη από τη χάρη και το φως του Θεού. Όχι γιατί από μόνη της έχει την ιδιαιτερότητα αυτή, αλλά γιατί ο ίδιος ο Θεός προσέβλεψε πάνω της και την επισκίασε με το Πανάγιο Πνεύμα Του. Η Παναγία, ιδίως μετά τον Ευαγγελισμό, ποτέ δεν είναι μόνη της. Μολονότι και προ του Ευαγγελισμού είχε τη χάρη του Θεού λόγω της αγιασμένης ζωής της – μη ξεχνάμε ότι από παιδούλα τριών ετών εισήλθε στον Ναό και ζούσε με συνεχείς προσευχές και νηστείες – όμως εκεί που έλαβε τη σχετική πληρότητα της χάρης ήταν στον Ευαγγελισμό της, οπότε έκτοτε η παρουσία του Χριστού την συνόδευε σε κάθε βήμα της και σε κάθε εκδήλωση της ζωής της. Γι’ αυτό και στο πρόσωπο της Παναγίας κρίνεται και η ποιότητα της πίστης των Χριστιανών: τυχόν αποδοχή της Παναγίας ως Κεχαριτωμένης και φανέρωσης του Ιησού Χριστού σημαίνει ορθή αποδοχή και Εκείνου. Τυχόν απόρριψη ή υποβάθμιση της Παναγίας σημαίνει ταυτοχρόνως και απόρριψη ή αλλοίωση της εικόνας και του Χριστού.
Στη στάση αυτή έναντι της Θεοτόκου έχουμε πρότυπα τους αγγέλους. Ιδίως στον αρχάγγελο Γαβριήλ βλέπουμε την ορθή τοποθέτηση απέναντι στη Μητέρα του Κυρίου: τη χαρισματική αναγνώριση της σχέσης της με τον Υιό της, γι’ αυτό και η τιμή προς εκείνη αποτελεί γνώρισμα και των ανθρώπων και των αγγέλων. «Επί σοι χαίρει, Κεχαριτωμένη, πάσα η κτίσις, Αγγέλων το σύστημα και ανθρώπων το γένος…» κατά την έκφραση του γνωστού ύμνου. Κι είναι τούτο επιβεβαίωση της αλήθειας της πίστης μας ότι «φως για τους ανθρώπους είναι οι άγγελοι». Όπως ο αρχάγγελος μας δίδαξε να την προσφωνούμε «Κεχαριτωμένην», έτσι και η ζωή γενικά των αγγέλων γίνεται πρότυπο για όλη τη ζωή των Χριστιανών, κατά το λόγο και του Κυρίου, που μας λέει να επιτελούμε το θέλημα του Θεού «ως εν Ουρανώ και επί της γης».

Ένα δεύτερο βασικό σημείο του απολυτικίου είναι η αιτιολογία  που δίνει για την υψηλή θέση που κατέχει η Παναγία και για τη μεγάλη χάρη με την οποία χαριτώθηκε: δι’ αυτής ο Υιός του Θεού γίνεται άνθρωπος. Η Παναγία έγινε «το όχημα δι’ ης κατέβη ο Θεός». Δάνεισε τη σάρκα της στον Υιό και Θεό της, οπότε η ανθρώπινη φύση του Χριστού έκτοτε φέρει και τη σφραγίδα της Παναχράντου Μητέρας Του. Με τον αρχαγγελικό χαιρετισμό πιο συγκεκριμένα ο Θεός γίνεται έμβρυο στη γαστέρα της Παναγίας. Με τη συνέργεια εκείνης ο Θεός ακολουθεί την όλη διαδικασία της κύησης. Ο Θεός μάς σώζει σε όλες τις φάσεις της ζωής μας.
Ας έρθουν οι θιασώτες των εκτρώσεων τώρα για να πουν ότι το έμβρυο δεν είναι ακόμη άνθρωπος. Με επίγνωση ή όχι αποκαλύπτουν, πέρα από τη φοβερή αμαρτία του φόνου που περιπίπτουν, και την αθεΐα της ζωής τους: αμφισβητούν και τον Ευαγγελισμό ως σάρκωση του Θεού σε εμβρυϊκή κατάσταση.
Περιττό βεβαίως να υπενθυμίσουμε ότι η επιλογή από τον Θεό της Παναγίας προκειμένου να γίνει μητέρα Του στηρίχτηκε στην αγιασμένη ζωή της. Υπήρξε η Παναγία ό,τι εκλεκτότερο και καλύτερο είχε να παρουσιάσει η ανθρωπότητα. Η καθαρότητα της ψυχής της έγινε η θελκτική δύναμη, που «μαγνήτισε» τη θεία αγάπη. Στο πρόσωπο Εκείνης παρακολουθούμε τη συμμετοχή του ανθρώπου στην όλη διαδικασία της σωτηρίας που ενεργεί προς χάρη του ο Θεός. Κι εκείνο που επιβεβαιώνει ανθρώπινα την επιλογή του Θεού είναι η εν ταπεινώσει υπακοή της στην κλήση Του: «ιδού η δούλη Κυρίουγένοιτό μοι κατά το ρήμα Σου» (Λουκ. 1, 38).
Δεν συνειδητοποιούμε όσο πρέπει την απάντηση της Θεοτόκου στο θείο κέλευσμα. Διότι μένουμε μόνο στην επιφάνεια κρίνοντας τα πράγματα εκ των υστέρων. «Μα ήταν μεγάλη τιμή να την καλέσει ο Θεός» λέμε. «Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει;» Αλλ’ αυτό το λέμε, διότι γνωρίζουμε την περαιτέρω εξέλιξη των πραγμάτων: το Πάθος αλλά και την Ανάσταση του Χριστού την παντοδυναμία των θαυμάτων Του. Την ώρα εκείνη όμως του Ευαγγελισμού η Παναγία βρίσκεται μόνη αντιμέτωπη με κάτι άγνωστο. Καλείται να πει το  ν α ι  σε ένα γεγονός που της ετοίμαζε τη διαπόμπευσή της και ίσως, το πιθανότερο, και την απώλεια της ίδιας της ζωής της. Διότι ανύπαντρη κοπέλα να βρεθεί έγκυος στα χρόνια εκείνα, σήμαινε τον λιθοβολισμό της. Η Παναγία όμως – γι’ αυτό και είναι Παναγία – δεν διστάζει. Αφού μαθαίνει ότι είναι κλήση Θεού, υποτάσσεται στο θέλημα Εκείνου γνωρίζοντας ότι το τίμημα μπορεί να είναι και ο θάνατος. Μα δεν την νοιάζει. Εκείνο που την ενδιαφέρει είναι η υπακοή στο θεϊκό θέλημα. Αποκαλύπτεται λοιπόν και μάρτυρας η Παναγία. Αν όχι σωματικά, μάρτυρας ωστόσο «τη συνειδήσει». Καθαρή λοιπόν στην ψυχή η Παναγία και με μαρτυρικό φρόνημα γίνεται η μητέρα του Θεού!

Ένα τρίτο σημείο που επισημαίνει επίσης το απολυτίκιο: φανερώνεται με τον ερχομό του Θεού στον κόσμο το προαιώνιο μυστήριο. Ο Ευαγγελισμός αποτελεί εκπλήρωση προαιώνιας βουλής του Θεού για τη σωτηρία του κόσμου. Ο Θεός, διδάσκουν πολλοί Πατέρες της Εκκλησίας μας, θα ερχόταν στον κόσμο ως άνθρωπος ανεξάρτητα και από την πτώση του ανθρώπου στην αμαρτία. Ο άγιος Μάξιμος ο ομολογητής μάλιστα σημειώνει ότι η σάρκωση του Χριστού, απαρχή της οποίας αποτελεί ο Ευαγγελισμός, συνιστά την τελευταία φάση της δημιουργίας του ανθρώπου. Ο Θεός δηλαδή οπωσδήποτε θα ερχόταν στον κόσμο για να ωθήσει αποφασιστικά τον άνθρωπο στην επίτευξη του απαρχής τεθειμένου σκοπού του: το «καθ’ ομοίωσιν».
Εκτός όμως από την αντίληψη αυτή, ο Ευαγγελισμός ήδη είχε προαναγγελθεί στην Παλαιά Διαθήκη με το λεγόμενο Πρωτευαγγέλιο. Στο Πρωτευαγγέλιο, την υπόσχεση δηλαδή του Θεού στους πρωτοπλάστους μετά την αμαρτία τους ότι ο απόγονος της γυναίκας θα συντρίψει τον διάβολο, βλέπει η Εκκλησία μας την προφητεία του Ευαγγελισμού. Διότι στον Ευαγγελισμό έχουμε τη γυναίκα που γεννά Εκείνον που συντρίβει τον διάβολο. Άρα στη δημιουργία ήδη του ανθρώπου έχουμε τις απαρχές του Ευαγγελισμού.

Ένα τέταρτο σημείο από το απολυτίκιο: όχι μόνο φανερώνεται το προαιώνιο μυστήριο, αλλ’ ακριβώς αυτό συνιστά και την ανακεφαλαίωση της σωτηρίας του ανθρώπου. Τι σημαίνει ανακεφαλαίωση; Επανένταξη του ανθρώπου και πάλι στο σχέδιο του Θεού. Η αμαρτία που διέσπασε τον άνθρωπο και τον εκτρόχιασε από την ορθή πορεία της ζωής του, εξαφανίζεται και καταπατείται. Διά του Χριστού που σαρκώνεται στην Παναγία η αμαρτία αίρεται και η θύρα του Παραδείσου και πάλι ανοίγεται. Ο άνθρωπος βιώνει στο πρόσωπο του Χριστού τη σωτηρία του: να συναντηθεί πραγματικά και πάλι με τον Θεό.

Κι όλα αυτά, πέμπτο σημείο, μας λέει το τροπάριο πραγματοποιούνται σήμερον. Ενώ όλα όσα αναφέρθηκαν βιώθηκαν στο παρελθόν, εντούτοις δεν χάνουν τίποτε και από τη σύγχρονη επικαιρότητα. Το παρελθόν, ο ερχομός του Χριστού, η σύλληψή Του στο πανάγιο σώμα της Θεοτόκου, βιώνεται στην Εκκλησία μας και ως παρόν. Λόγω της διαρκούς παρουσίας του Αγίου Πνεύματος. Το Άγιον Πνεύμα, ο ίδιος δηλαδή ο Θεός, διαιωνίζει τα σωτηριώδη γεγονότα του παρελθόντος και τα προχέει στο εκάστοτε παρόν. Πρόκειται για τον λεγόμενο λειτουργικό χρόνο, για τον οποίο μιλάνε οι θεολόγοι της Εκκλησίας.
Κι αυτό σημαίνει: αφού το σωτηριώδες παρελθόν εν Χριστώ, όπως ο Ευαγγελισμός, γίνεται κάθε φορά παρόν, άρα το μόνο που και εμείς χρειαζόμαστε για να το κάνουμε δικό μας γεγονός, για να νιώσουμε τη δυναμική της ενέργειά του, είναι η πίστη μας: η ανεπιφύλακτη παράθεση της ζωής μας στα χέρια Εκείνου και τις υποσχέσεις Του. Μία τέτοια αληθινή πίστη θα μας κάνει να δούμε και τον δικό μας εαυτό μέσα στον Ευαγγελισμό της Παναγίας, δηλαδή να νιώσουμε σαρκωμένο και σε εμάς τον ίδιο τον Θεό μας!

Πέμπτη 21 Μαρτίου 2013

Η ΕΥΧΗ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΕΦΡΑΙΜ ΤΟΥ ΣΥΡΟΥ Η προσευχή της Μεγάλης και Αγίας Τεσσαρακοστής.


Η ΕΥΧΗ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΕΦΡΑΙΜ ΤΟΥ ΣΥΡΟΥ

Η προσευχή 
της Μεγάλης και Αγίας Τεσσαρακοστής.
    Ανάμεσα σ’ όλες τις προσευχές και τους ύμνους τις Μεγάλης Τεσσαρακοστής μπορεί να ονομαστεί η προσευχή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Η Παράδοση την αποδίδει σε έναν από τους μεγάλους δασκάλους της πνευματικής ζωής, τον Άγιο Εφραίμ το Σύρο. 
Να το κείμενο της προσευχής:
Κύριε καί Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργίας, φιλαρχίας, καί ἀργολογίας μή μοι δῷς.
Πνεῦμα δέ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονής καί ἀγάπης χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ.
Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁράν τά ἐμά πταίσματα, καί μή κατακρίνειν τόν ἀδελφόν μου, ὅτι εὐλογητός εἶ εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. 
Αμήν.
«Ο Θεός, ἱλάσθητί μοι τῶ ἁμαρτωλῷ, καί ἐλέησόν με»
    Τούτη η προσευχή λέγεται δύο φορές στο τέλος κάθε
 ακολουθίας της Μεγάλης Σαρακοστής από τη Δευτέρα ως την
 Παρασκευή. Την πρώτη φορά λέγοντας την προσευχή κάνουμε
 μία μετάνοια σε κάθε αίτηση. Έπειτα κάνουμε δώδεκα μετάνοιες 
λέγοντας: «Ο Θεός, ἱλάσθητί μοι τῶ ἁμαρτωλῷ, καί ἐλέησόν με» .
 Ολόκληρη η προσευχή επαναλαμβάνεται με μια τελική μετάνοια 
στο τέλος της προσευχής.
    Γιατί αυτή η σύντομη και απλή προσευχή κατέχει μια τόσο
 σημαντική θέση στην όλη λατρεία της Μεγάλης Σαρακοστής;
 Διότι απαριθμεί, μ’ ένα μοναδικό τρόπο, όλα τα αρνητικά
 και τα θετικά στοιχεία της μετάνοιας και αποτελεί, θα λέγαμε, 
ένα «κανόνα ελέγχου» του προσωπικού μας αγώνα στην περίοδο της 
Μεγάλης Σαρακοστής. Αυτός ο αγώνας σκοπεύει πρώτα απ’ όλα
 στην απελευθέρωσή μας από μερικές βασικές πνευματικές ασθένειες 
που διαμορφώνουν τη ζωή μας και μας κάνουν πραγματικά 
ανίσχυρους ακόμα και για να κάνουμε αρχή στροφής στο Θεό.
Η αργία
   Η βασική ασθένεια είναι η αργία. Είναι η παράξενη εκείνη 
τεμπελιά και η παθητικότητα ολόκληρης της ύπαρξής μας που
 πάντα μας σπρώχνει προς τα «κάτω» μάλλον παρά προς τα 
«πάνω» και που διαρκώς μας πείθει ότι δεν είναι δυνατό 
ν’ αλλάξουμε και επομένως δε χρειάζεται να επιθυμούμε 
την αλλαγή. Είναι ένας βαθιά ριζωμένος κυνισμός που 
σε κάθε πνευματική πρόκληση απαντάει με το «γιατί;» και
 καταντάει την ζωή μας μια απέραντη πνευματική φθορά. 
Αυτή είναι η ρίζα όλης της αμαρτίας γιατί δηλητηριάζει κάθε
 πνευματική ενεργητικότητα στην πιο βαθιά της πηγή.
Η λιποψυχία
 «Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου»
    Το αποτέλεσμα της «αργίας», είναι η «λιποψυχία». 
Είναι μια κατάσταση δειλίας που όλοι οι Πατέρες της 
Εκκλησίας τη θεώρησαν το μεγαλύτερο κίνδυνο της ψυχής.
 Η λιποψυχία, η αποθάρρυνση, είναι η ανικανότητα του ανθρώπου 
να βλέπει καθετί καλό ή θετικό! Είναι η αναγωγή των πάντων στον
 αρνητισμό και στην απαισιοδοξία. Είναι στ’ αλήθεια μια δαιμονική
 δύναμη μέσα μας γιατί ο Σατανάς είναι βασικά ένας ψεύτης. 
Ψιθυρίζει ψευτιές στον άνθρωπο για το Θεό και για τον κόσμο· 
γεμίζει τη ζωή με σκοτάδι και αρνητισμό. Η λιποψυχία είναι η
 αυτοκτονία της ψυχής γιατί όταν ο άνθρωπος κατέχεται 
απ’ αυτή είναι εντελώς ανίκανος να δει το φως και να το επιθυμήσει.
Η φιλαρχία
    Πνεύμα φιλαρχίας! Φαίνεται παράξενο πως η αργία και η 
λιποψυχία είναι ακριβώς εκείνα που γεμίζουν τη ζωή μας με 
τον πόθο της φιλαρχίας. Μολύνοντας όλη μας την τοποθέτηση 
απέναντι στη ζωή, κάνοντας την άδεια και χωρίς νόημα, μας
 σπρώχνουν ν’ αναζητήσουμε αντιστάθμισμα σε μια ριζικά
 λανθασμένη στάση απέναντι στα άλλα πρόσωπα.
    Αν η ζωή μου δεν είναι προσανατολισμένη προς τον Θεό, 
αν δεν σκοπεύει σε αιώνιες αξίες, αναπόφευκτα θα γίνει εγωιστική 
και εγωκεντρική, πράγμα που σημαίνει ότι όλοι οι άλλοι γίνονται
 τα μέσα για τη δική μου αυτοϊκανοποίηση. Αν ο Θεός δεν είναι ο 
«Κύριος και Δεσπότης της ζωής μου», τότε το εγώ μου γίνεται ο
 κύριος και δεσπότης μου, γίνεται το απόλυτο κέντρο του κόσμου
 μου και αρχίζω αν εκτιμώ καθετί με βάση τις δικές μου ανάγκες,
 τις δικές μου ιδέες, τις δικές μου επιθυμίες και τις δικές μου κρίσεις.
   Έτσι η επιθυμία της φιλαρχίας γίνεται η βασική μου αμαρτία 
στις σχέσεις με τις άλλες υπάρξεις, γίνεται μια αναζήτηση υποταγής 
τους σε μένα. Δεν είναι πάντοτε απαραίτητο να εκφράζεται η 
φιλαρχία μου σαν έντονη ανάγκη να διατάζω και να κηδεμονεύω
 τους «άλλους». Μπορεί επίσης να εκφράζεται και σαν αδιαφορία,
 περιφρόνηση, έλλειψη ενδιαφέροντος, φροντίδας και σεβασμού.
 Και είναι ακριβώς η «αργία», μαζί με τη «λιποψυχία» που 
απευθύνονται αυτή τη φορά προς τους άλλους· έτσι 
συμπληρώνεται η πνευματική αυτοκτονία με την πνευματική δολοφονία.
Η αργολογία
     Τέλος είναι η αργολογία. Απ’ όλα γενικά τα δημιουργήματα 
μόνον ο άνθρωπος προικίστηκε με το χάρισμα του λόγου. 
Όλοι οι Πατέρες βλέπουν σ’ αυτό το χάρισμα την ακριβή «σφραγίδα» 
της θείας εικόνας στον άνθρωπο γιατί ο ίδιος ο Θεός αποκαλύφθηκε σαν
 Λόγος (Ιωαν. 1:1).
..."εις δόξαν Θεού."
    Αλλά όντας ο λόγος το ύψιστο δώρο, έτσι είναι και ο ισχυρότερος
 κίνδυνος. Όπως είναι η κυρίαρχη έκφραση του ανθρώπου, το μέσο
 για την προσωπική του πλήρωση, για τον ίδιο λόγο, είναι και το 
μέσο για την πτώση του, για την αυτοκαταστροφή του, για την
 προδοσία και την αμαρτία. Ο λόγος σώζει και ο λόγος σκοτώνει· 
ο λόγος εμπνέει και ο λόγος δηλητηριάζει. Ο λόγος είναι το μέσο της 
Αλήθειας αλλά είναι και μέσο για το δαιμονικό ψέμα.
    Έχοντας μια βασικά θετική δύναμη ο λόγος, έχει ταυτόχρονα
 και μια τρομακτικά αρνητική. Ο λόγος δηλαδή λειτουργεί θετικά
 ή αρνητικά. Όταν αποσπάται από τη Θεία καταγωγή και το 
Θείο σκοπό του γίνεται αργολογία. «Ενισχύει» την αργία, τη 
λιποψυχία και τη φιλαρχία και μετατρέπει τη ζωή σε κόλαση. 
Γίνεται η κυρίαρχη δύναμη της αμαρτίας.
   Αυτά τα τέσσερα σημεία είναι οι αρνητικοί «στόχοι» της μετάνοιας. 
Είναι τα εμπόδια που πρέπει να μετακινηθούν. Αλλά μόνον ο
 Θεός μπορεί να τα μετακινήσει. Ακριβώς γι’ αυτό και το πρώτο 
μέρος της προσευχής αυτής είναι μια κραυγή από τα βάθη της 
καρδιάς του αβοήθητου ανθρώπου.

Στη συνέχεια η προσευχή κινείται στους θετικούς 
σκοπούς της μετάνοιας.
Η Σωφροσύνη
«ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν  
καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι».
    Σωφροσύνη! Αν δεν περιορίσουμε -πράγμα που συχνά και πολύ λαθεμένα γίνεται- την έννοια της λέξης «σωφροσύνη» μόνο στη σαρκική σημασία της, θα μπορούσε να γίνει κατανοητή σαν το θετικό αντίστοιχο της λέξης «αργία». «Αργία», πρώτα απ’ όλα, είναι η αδράνεια, το σπάσιμο της διορατικότητας και της ενεργητικότητάς μας, η ανικανότητα να βλέπουμε καθολικά, σφαιρικά. Επομένως αυτή η ολότητα είναι το εντελώς αντίθετο από την αδράνεια.
    Αν συνηθίζουμε με τη λέξη σωφροσύνη να εννοούμε την αρετή, την αντίθετη από τη σαρκική διαφθορά, είναι γιατί ο διχασμένος χαρακτήρας μας, πουθενά αλλού δεν φαίνεται καλύτερα παρά στη σαρκική επιθυμία, που είναι η αλλοτρίωση του σώματος από τη ζωή και τον έλεγχο του πνεύματος. Ο Χριστός επαναφέρει την «ολότητα» (τη σωφροσύνη) μέσα μας και το κάνει αυτό αποκαθιστώντας την αληθινή κλίμακα των αξιών, με το να μας οδηγεί πίσω στο Θεό.
Η Ταπεινοφροσύνη
"Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με τον αμαρτωλόν"
    Ο πρώτος και υπέροχος καρπός της σωφροσύνης είναι η 
ταπεινοφροσύνη. Πάνω απ’ όλα είναι η νίκη της αλήθειας μέσα μας, 
η απομάκρυνση του ψεύδους μέσα στο οποίο ζούμε. 
Μόνο η ταπεινοφροσύνη είναι άξια της αλήθειας· μόνο μ’ αυτή 
δηλαδή μπορεί κανείς να δει και δεχτεί τα πράγματα όπως είναι 
και έτσι να δει το Θεό, το μεγαλείο Του, την καλωσύνη Του και την 
αγάπη Του στο καθετί. Να γιατί, όπως ξέρουμε, ο Θεός 
«υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν».
Η Υπομονή
    Μετά τη σωφροσύνη και την ταπεινοφροσύνη, κατά φυσικό 
τρόπο, ακολουθεί η υπομονή. Ο «φυσικός» ή «πεπτωκώς» άνθρωπος
 είναι ανυπόμονος, γιατί είναι τυφλός για τον εαυτό του, και βιαστικός
 στο να κρίνει και να καταδικάσει τους άλλους. 
Με διασπαρμένη, ατελή και διαστρεβλωμένη γνώση των πραγμάτων
 που έχει, μετράει τα πάντα με βάση τις δικές του προτιμήσεις 
και τις δικές του ιδέες. Αδιαφορεί για τον καθένα γύρω του εκτός 
από τον εαυτό του, θέλει η ζωή του να είναι πετυχημένη τώρα,
 αυτή τη στιγμή.
Το πετραχήλι του ιερέως,
 εργαλείο της σωτηρίας μας.
   Η υπομονή, βέβαια, είναι μια αληθινά θεϊκή αρετή. Ο Θεός είναι
 υπομονετικός όχι γιατί είναι «συγκαταβατικός» αλλά γιατί βλέπει
 το βάθος όλων των πραγμάτων, γιατί η εσωτερική πραγματικότητά
 τους, την οποία εμείς με την τυφλότητά μας δεν μπορούμε να 
δούμε, είναι ανοιχτή σ’ Αυτόν. Όσο πιο κοντά ερχόμαστε στο 
Θεό τόσο περισσότερο υπομονετικοί γινόμαστε και τόσο πιο πολύ 
αντανακλούμε αυτή την απέραστη εκτίμηση για όλα τα όντα, 
πράγμα που είναι η κύρια ιδιότητα του Θεού.
Η Αγάπη
    Τέλος, το αποκορύφωμα και ο καρπός όλων των αρετών, κάθε 
καλλιέργειας και κάθε προσπάθειας, είναι η αγάπη. Αυτή η αγάπη 
που, όπως έχουμε πει, μπορεί να δοθεί μόνο από το Θεό, είναι το 
δώρο που αποτελεί σκοπό για κάθε πνευματική προετοιμασία 
και άσκηση.
Η υπερηφάνεια
Καθημερινή προσευχή μας,
τα λόγια του οσίου Εφραίμ του Σύρου.
    Όλα αυτά συγκεφαλαιώνονται στην τελική αίτηση της προσευχής
 του Αγίου Εφραίμ με την οποία ζητάμε: «…δώρησαί μοι τοῦ ὁράν 
τά ἐμά πταίσματα, καί μή κατακρίνειν τόν ἀδελφόν μου…». 
Εδώ τελικά δεν υπάρχει παρά μόνο ένας κίνδυνος, η υπερηφάνεια. 
Η υπερηφάνεια είναι η πηγή του κακού και όλο το κακό είναι η υπερηφάνεια.
 Παρ’ όλα αυτά δεν είναι αρκετό για κανένα να βλέπει τα «ἐμά πταίσματα» 
γιατί ακόμα και αυτή η φαινομενική αρετή, μπορεί να μετατραπεί
 σε υπερηφάνεια, αν συνοδευθεί με ένα ακόμα δυνατό συστατικό της
 αποτυχίας μας στον καθημερινό αγώνα που δίνουμε με τον  σατανά, 
και που δεν είναι άλλο, από την κατάκριση των αδελφών μας.
   Τα πατερικά κείμενα είναι γεμάτα από προειδοποιήσεις για
 την ύπουλη μορφή ψευτοευσέβειας η οποία στην πραγματικότητα
 με το κάλυμμα της ταπεινοφροσύνης και της αυτομεμψίας μπορεί 
να οδηγήσει σε μια πραγματικά δαιμονική υπερηφάνεια. 
Αλλά όταν βλέπουμε τα δικά μας μόνο σφάλματα και δεν κατακρίνουμε
 τους αδελφούς μας, όταν με άλλα λόγια, η σωφροσύνη, η ταπεινοφροσύνη,
 η υπομονή και η αγάπη γίνονται ένα σε εμάς,  τότε και μόνο τότε 
ο αιώνιος εχθρός, ο Σατανάς,  θ’ αφανιστεί από μέσα μας, κάτι που 
είναι και το ζητούμενο σε αυτήν την όμορφη, απλή και τόσο "ζωντανή"
 προσευχή μας στον Θεό κατά την την περίοδο της Αγίας και
 Μεγάλης Τεσσαρακοστής που διανύουμε.

Ας μάθουμε αδελφοί μου,
αυτά τα λόγια να τα ψελλίζουμε καθημερινά...